Over ons

Bouwgeschiedenis

Het huidige kasteel is dus gebouwd aan de oostkant van de stad ter bescherming van de stad en de westelijke grens van het graafschap tegen de vijand uit het oosten, het Sticht. Om de bouw goed te laten verlopen stelde opdrachtgever Jan van Beieren een kastelein aan, Heynric Hermans geheten. Een kastelein of rentmeester was op administratief, agrarisch en militair gebied verantwoording schuldig aan zijn opdrachtgever. Hij stelde hiervoor rekeningen op, die later door de hertog werden gecontroleerd en goedgekeurd.Het Kasteel Woerden is dan ook te vinden in de rekeningen uit 1415-1416 van deze rentmeester. Het kasteel was toen echter al bijna voltooid. Door de bijgehouden rekeningen is de bouw van het kasteel nog steeds goed te volgen.

Het door water omgeven kasteel lag direct aan de Rijn en was verbonden met de vaste wal, door een brug aan de ene kant over de gracht en aan de andere kant door een brug over de Rijn. Naast de voorpoort bevond zich een houten portiershuis met een rieten dak. Binnen de muren van het kasteel bevonden zich een zaal, bakhuis, brouwhuis, keuken, bottelarij met losse toren en stallen. Het is niet duidelijk of het kasteel ook al vanaf het begin beschikte over een voorburcht. Deze wordt pas voor het eerst vermeld in 1450. In 1418/1419 raakte het kasteel beschadigd door een aanval van Stichtse troepen. Er sloegen projectielen naar binnen en er brak brand uit. Nadat de rust was weergekeerd, werd het in de buurt gelegen oudere kasteel Honthorst afgebroken. Met de vrijgekomen bouwmaterialen, zoals hout en stenen, werd de schade van kasteel Woerden hersteld. Rond 1424 was de gehele bouw van het kasteel afgerond.

Het kasteel was gebaseerd op een vierkant grondplan, met zijden van 50 meter lang en op elke hoek een ronde toren. De hoektorens waren onderling verbonden door overwelfde gangen. Deze overwelfde gangen zijn vrij uniek. Alleen kasteel Sluis in Zeeland, dat inmiddels niet meer bestaat, kende dit type gang ook. De gangen waren aardedonker en werden daarom ‘duysteren ommeganck’ genoemd. De vier hoektorens hadden elk een eigen naam: de kerkertoren in het noordwesten, de gouden toren in het noordoosten, de grote toren (later ‘Zwych Utrecht’ geheten) in het zuidoosten en de ‘molckentoren’ of ‘toirn by dat bachuys’ in het zuidwesten. Tegen alle vier de muren werden vleugels gebouwd. De vertrekken in deze vleugels kregen ook weer namen, zoals: schrijfkamer, wijnkelder, bierkelder, kinderkamer en ‘poudercamer’ (opslagplaats voor buskruit). In 1590 werd het kasteel versterkt door het verbreden van de muren. De hoektorens zijn al in de 16de eeuw verlaagd en hebben daarmee hun originele vorm verloren. In 1842 is de zuidoostelijke hoektoren afgebroken. De toren was zozeer vervallen dat deze dreigde in te storten. Er is een laag vierkant gebouw voor in de plaats gekomen. Dit werd een rechthoekig cellenblok waarin 8 cellen werden aangebracht.

Het kasteel was aan vier zijden omgeven door een slotgracht met aan de noordzijde de ingang met een poort en ophaalbrug. Door het afdammen en dempen van een deel van de Rijn kwam er in 1961 een einde aan de ligging van het kasteel langs de rivier. Diverse delen van de slotgracht zijn gedempt geweest, maar het kasteel wordt nu weer grotendeels door water omringd. Alleen de slotgracht aan de oostzijde is nog oorspronkelijk.

Het Woerdense kasteel is nooit echt belegerd. In 1488 is het wel een keer ingenomen door Jan van Montfoort en zijn oom Zweder. Tijdens één van de laatste oorlogen tussen de Hoeken en de Kabeljauwen beklommen de Montfoortenaren bij nacht met ladders de muren van het kasteel en kwamen ongemerkt binnen. Aangezien er geen troepen in het kasteel gelegerd waren, bleek het een makkelijke prooi. De bezetting van het kasteel (de kastelein, zijn vrouw, een portier en twee bewakers) werden overvallen. Ze boden geen verzet. De Montfoortenaren hielden het kasteel meer dan een jaar bezet. In 1490 werd Jan van Montfoort verslagen door keizer Maximiliaan van Habsburg en kwam het kasteel in het bezit van de keizer. Door de keizer werd toen opnieuw een baljuw van het Land van Woerden aangesteld. Deze baljuw oefende namens de landsheer de rechtspraak uit en trad tevens op als dijkgraaf. Vanaf de 15de eeuw tot aan het eind van de 18de eeuw diende het kasteel als woning van de baljuw en dijkgraaf van het Land van Woerden. In 1558 gaf Filips II het kasteel Woerden in leen aan Erik van Brunswijk. In het rampjaar 1672 namen Franse troepen het kasteel in beslag en hielden flink huis in het kasteel en in Woerden en omstreken.

Gebruik in latere tijden

Tussen 1830 en 1873 deed het kasteel dienst als strafgevangenis (eerst voor mannen later voor vrouwen). Ten gevolge van reorganisaties bij het ministerie van Oorlog werden er rond 1873 drie Centrale Magazijnen van Kleding en Uitrusting opgericht. Eén daarvan werd in het kasteel van Woerden gevestigd. In dit Centraal Magazijn werden militaire goederen hersteld, vervaardigd en gereinigd. In 1980 vertrok het magazijn uit het kasteel en werden de werkzaamheden naar het Defensie-eiland verplaatst. Het kasteel kwam in het bezit van een stichting, die het in de jaren 1985 tot 1990 heeft laten restaureren. Nadat het een aantal jaren als kantoorgebouw verhuurd is, is het sinds 2006 aangepast voor bewoning en horeca-activiteiten.